Zoals een beeldhouwer het ideale beeld hakt uit een rotsblok, kunnen liefdespartners het beste in elkaar naar boven halen. Wat is er nodig voor dit Michelangelo-fenomeen?
In de ruwe rotsblokken kon hij ze al zien zitten: de perfecte standbeelden. De zestiende-eeuwse Italiaanse beeldhouwer Michelangelo hoefde ze alleen nog maar te bevrijden uit hun gevangenis van steen, zei hij.
Zo was het ook gegaan bij het maken van de David. ‘Het enige wat ik hoefde te doen, was simpelweg alles weghalen wat niet David was,’ aldus Michelangelo.
Je ideale zelf
Wat hij deed met die rotsblokken kun je vergelijken met hoe we naar onszelf kijken: je hoopt ooit in de buurt te komen van je ideale zelf, die verborgen ligt in de ‘onaffe’ mens die we vandaag nog zijn.
De een streeft ernaar de fotograaf in zichzelf tot bloei te laten komen, de ander doet z’n best Spaans te leren spreken als een Spanjaard, weer een ander wil graag nee leren zeggen en assertiever worden.
En als je al redelijk tevreden bent met jezelf, wil je misschien alleen een wat ontspannener of socialer mens worden. Als een Michelangelo bikken, schaven en polijsten we aan het rotsblok van onze persoonlijkheid, de ene dag wat meer dan de andere, en in de ene periode zijn we er wat bewuster mee bezig dan in de andere.
Al dat hakwerk doe je niet alleen. Psychologen hebben namelijk ontdekt dat, mits de omstandigheden in een liefdesrelatie goed zijn, partners vaak een belangrijke stuwende kracht zijn in elkaars persoonlijke ontwikkeling. De Amerikaanse relatieonderzoeker Stephen Drigotas doopte dit het Michelangelo-fenomeen.
Als geliefden ben je elkaars Michelangelo én ruwe rotsblok, je ‘beeldhouwt’ de ander en wordt ‘gebeeldhouwd’. Je kunt elkaar helpen om degene te worden die je graag wilt zijn, je ideale zelf.
Relatietherapeut Jean Pierre van de Ven herkent het fenomeen. ‘In een evenwichtige relatie laten partners elkaar floreren. Dat vind ik het mooie van de liefde: dat er tussen twee mensen een enorme kracht kan ontstaan waardoor beiden vleugels krijgen. Iemand naast je hebben die van je houdt heeft zó’n sterk effect. Je krijgt extra vertrouwen in de wereld en zin om je te ontwikkelen tot je ideale zelf.’
Zelfverzekerder
Hoe ontstaat die stuwende kracht dan precies? Volgens relatiepsycholoog Drigotas zijn twee psychologische mechanismen essentieel bij het Michelangelo-fenomeen: partner-affirmatie en partner-verificatie. Affirmatie wil zeggen dat we in ons gedrag laten merken dat we weten wat voor iemand onze partner graag wil zijn.
Als je partner je prijst voor je goede intenties, je meehelpt om plannen voor de toekomst duidelijk te krijgen en je complimenteert voor concrete prestaties, ga je harder aan het werk om je ideale zelf na te jagen.
Uit onderzoek van Drigotas’ collega-psychologen bleek dat mensen met zo’n affirmerende partner binnen een halfjaar meer naar hun ideale zelf toe groeiden dan mensen uit de controlegroep. Ze vonden zichzelf vriendelijker geworden, of volwassener, of zelfverzekerder.
Van de Ven: ‘Dit onderzoek gaat over het mee helpen realiseren van de toekomstwensen van je partner, maar vergeet niet dat je een geliefde ook met kleine gebaren zelfverzekerder kunt maken. Wat hem of haar dan weer kan stimuleren om het beste uit zichzelf te halen. Zo kan het voor je partner bijvoorbeeld heel fijn zijn als jij weet dat hij zijn water ‘plat’ wil in plaats van met bubbels. Of dat hij de verwarming liever op 21 graden heeft dan op 20.’
Helikoptervliegen
Met partner-verificatie, het tweede mechanisme dat bijdraagt aan het Michelangelo-fenomeen, bedoelt onderzoeker Drigotas dat je de ander op waarde weet te schatten. Of, met andere woorden: dat je ook de aard van het ruwe rotsblok kent. Welke mogelijkheden heeft je partner, en welke gebreken? Hoe kan hij die laatste omzeilen?
Drigotas geeft als voorbeeld: ‘John moet niet alleen weten hoe Mary haar vaardigheden en eigenschappen het beste kan inzetten om haar ideale zelf te bereiken. Hij moet óók weten hoe Mary zichzelf ziet en rekening houden met de problemen die dat kan geven. Misschien heeft ze wel weinig zelfvertrouwen en moet hij dat eerst een oppepper geven. Of kan hij maar beter haar onrealistische verwachtingen een beetje temperen.’
De kunst is om de ander altijd serieus te nemen, zegt Van de Ven. ‘Je kunt het nog zo’n idioot idee vinden als je partner wil leren helikoptervliegen of kunstenaar wil worden, maar als dat nou zijn grote wens is, dan moet je daar naar luisteren en steunend zijn.
Want dat is waar een relatie over gaat: dat je weet wat belangrijk is voor de ander en hem daarin ondersteunt.’ Met dien verstande dat je je partner behoedt voor ál te rare beslissingen? Van de Ven lacht: ‘Als de ander het voor zijn ontwikkeling goed vindt om elke avond een fles wijn leeg te drinken, zeg je natuurlijk niet: wauw, wat een goed plan, ga door!’
De klik weer voelen
Het Michelangelo-fenomeen kan ook helemaal achter de horizon verdwijnen, ziet de relatietherapeut vaak in zijn praktijk. ‘Communicatief is er dan een kink in de kabel gekomen. De partners praten niet meer echt met elkaar, zijn niet meer intiem. Het zit gevoelsmatig niet goed. En allerlei ergernissen komen op de voorgrond te staan.
Normaal gesproken onbelangrijke zaken gaan ineens enorm irriteren, zoals dat de ander neuspeutert, of dat hij regelmatig op zijn smartphone kijkt. Van lieverlee zijn partners dan verzeild geraakt in een ruzieachtige sfeer van aanklager en verdediger. Ze raken daardoor steeds verder van elkaar verwijderd. Ze maken elkaar zwart, leggen de schuld bij de ander, gooien al hun verwijten tegelijkertijd op tafel.’
Dan moet er eerst worden gewerkt aan een voedingsbodem – voorwaarde om het Michelangelo-fenomeen in een relatie te kunnen laten ontstaan, zegt Van de Ven. ‘De basis is dat je weer de klik gaat voelen die er ooit was. Om dat te bereiken probeer ik de partners samen een succes te laten boeken.
Bijvoorbeeld: dat niet altijd die ene partner streng is tegen de kinderen als dat nodig is, maar dat ze daarin van nu af aan als team optrekken. Als dat lukt, stroomt de eerste positieve energie weer de relatie binnen. Ik zie de gezichten in de spreekkamer dan opklaren. “Zie je wel hoe geweldig jullie samen kunnen zijn?” zeg ik dan. Ik wil dat ze net als vroeger gaan ervaren dat ze samen sterker staan.’
Veiligheid
Een andere belangrijke voorwaarde om het Michelangelo-fenomeen in je relatie op gang te krijgen, is volgens Van de Ven dat je open met elkaar communiceert. ‘Partners verschansen zich vaak achter een verdedigende houding. De een komt bijvoorbeeld met: “Ik wil de opleiding tot wijnconnaisseur gaan doen”. En de ander roept meteen: “Maar daar heb je toch helemaal geen tijd voor!”
Je kunt beter je eerste reactie onderdrukken en een informerende houding aannemen. Begin gewoon eens eerst rustig vragen te stellen: “Goh, wauw, jij hebt dus een plan, vertel! Hoe ben je daar op gekomen? Hoe wil je het aanpakken?” Dan ontstaat er een echt gesprek in plaats van een angstig gesprek.’
Op die manier creëer je veiligheid, zegt Van de Ven. ‘Dat gevoel van veilig zijn binnen je relatie is essentieel. Alleen in een beschermde, betrokken sfeer kun je je ideale zelf in elkaar naar boven halen.’
Even relatievergaderen
Het klinkt nobel, dat helpen en stimuleren van je partner. Maar voelt het stiekem niet ook een beetje als huiswerk? Welke partner heeft hier zin in, na een lange, drukke werkdag?
Van de Ven: ‘Je hoeft het niet zo ingewikkeld te maken, hoor. Alleen al een klankbord zijn voor de ander kan veel betekenen. Door simpelweg geduldig naar plannen te luisteren, help je de ander meer dan je denkt.’
Door echt te luisteren naar je geliefde raak je beter op de hoogte van wat er bij de ander speelt. Van de Ven adviseert zijn cliënten daarom regelmatig een ‘relatievergadering’ te houden.
‘Liefst dagelijks, al is het maar vijf minuten. Stel het alarm op je telefoon in en praat over waar je allebei mee bezig bent, kleine en grote dingen. Zo raak je gaandeweg steeds meer op de hoogte van elkaars strubbelingen en wensen voor de toekomst.’
Je voorkomt daarmee dat je elkaar na verloop van tijd voor lief gaat nemen. Van de Ven: ‘Het valt me op dat mensen vaak over hun partner denken: jou ken ik nu wel. Maar ze vergeten dat een mens zich ontwikkelt, dat hij op zijn werk van alles meemaakt, ouder wordt, nieuwe dingen leert. Door al die dingen krijgt je partner ook andere verlangens. Blijf daar oog voor houden. Blijf op de hoogte van de ontwikkelingen bij de ander – anders kun je hem niet meer goed bijstaan in z’n toekomstplannen.’
Concreet compliment
Ken je – door aandachtig te luisteren – je partner door en door, dan is het ook makkelijker om hem aan te moedigen en te prijzen. Ook zo help je hem namelijk om het beste in zichzelf naar boven te halen. Uit relatieonderzoek blijkt dat partners die elkaar geregeld complimenteren de beste relaties hebben.
De onderzoekers naar het Michelangelo-fenomeen voegen daar nog iets aan toe: je helpt je partner namelijk het allermeest door specifiek te zijn in je aanmoedigingen. Dus zeg niet alleen: ‘Ik vind je lief en leuk en geweldig’, maar complimenteer de ander ook voor concrete prestaties die hem dichter bij een doel brengen dat voor hem belangrijk is.
Als je partner bijvoorbeeld meer wil gaan sporten, ga je hem niet uitgebreid zitten loven voor zijn goeie kledingsmaak, maar complimenteer je hem met het trainingsschema dat hij heeft opgesteld. Dat zal hem helpen om het sporten ook echt vol te houden.
Ideaalbeeld
Natuurlijk zijn er wel grenzen aan hoe stimulerend je moet zijn. Je partner naar grotere hoogten stuwen is mooi, maar je kunt beter niet zijn of haar therapeut worden. Jean Pierre van de Ven ziet ook dat gebeuren. Hij had eens een koppel in behandeling van wie de man in een veel hogere functie werkte dan de vrouw.
‘Ze leerde heel veel van haar man, ze trok zich aan hem op en hij had daar ook plezier in. Het liep een tijdje goed, maar op een gegeven moment ging het schuren; de vrouw bleef te veel in de ondergeschikte rol hangen. Uiteindelijk moet een relatie toch naar een zekere gelijkwaardigheid toe groeien.’
Je wilt allebei evenveel invloed en zelfstandigheid. Is de balans verstoord, dan kan het Michelangelo-fenomeen zelfs uitmonden in het Pygmalion-fenomeen, genoemd naar de veeleisende beeldhouwer.
Dan kneedt de ene partner de ander naar zijn eigen ideaalbeeld, zonder rekening te houden met diens wensen. Van de Ven: ‘Dan krijg je dat iemand tegen zijn partner zegt: “Doe nou maar precies zoals ik het zeg, dan komt het goed.”’
Uit onderzoek blijkt dat zulke relaties een stuk ongelukkiger zijn. Van de Ven: ‘Ik zeg daarom vaak tegen mijn cliënten: maak vooral gebruik van de steun van je partner, maar hang je leven niet volledig aan hem of haar op. Blijf alsjeblieft ook je eigen koers varen, los van elkaar.
Tuurlijk, mijn vrouw denkt met me mee over mijn zakelijke plannen en ik ben benieuwd naar haar mening, maar uiteindelijk neem ik wel zelf de beslissingen. Je partner is geweldig, maar vergeet niet hoe geweldig je zelf al bent.’
Doe de toekomstcheck
Relatietherapeut Jean Pierre van de Ven adviseert stellen regelmatig, bijvoorbeeld eens in het halfjaar, een uitgebreide ‘toekomstcheck’ bij elkaar te doen. Om het extra bijzonder te maken, zou je er een speciaal avondje uit van kunnen maken.
‘Stel je partner dan wezenlijke vragen en laat hem ook dat soort vragen aan jou stellen,’ adviseert Van de Ven. ‘Daardoor krijg je allebei duidelijker voor ogen waar je zelf heen wilt, én je kunt elkaar gerichter helpen idealen te bereiken.’
De volgende vragen zou je elkaar kunnen stellen:
Wat houdt je op dit moment het meest bezig? En welke kant wil je op?
Welke persoon zou jij idealiter willen zijn?
Wat vind je het lastigst in het toewerken naar dat ideale zelf?
Vind je dat ik genoeg in de gaten heb wat je droom is?
Vind je dat ik je genoeg steun bij je plannen?
Wat heb je van me nodig om je droom dichterbij te brengen?
Zo voer je een positief gesprek
De bekende Amerikaanse relatietherapeut en onderzoeker Sue Johnson ontdekte onlangs dat partners die de opdracht krijgen volgens specifieke regels hun wensen en verlangens te bespreken, zich zelfverzekerder gaan voelen.
‘Partners krijgen door deze bonding conversations een duidelijker, positiever beeld van zichzelf,’ aldus Johnson. ‘En dat helpt hen enorm om zich persoonlijk te ontwikkelen.’
In zo’n gesprek moet een sfeer heersen waarin je elkaar durft te vertellen wat je graag wilt en wat je nodig hebt van de ander. Dit zijn volgens Johnson de regels waaraan beide partners zich dienen te houden:
Je mag de ander niet veroordelen, hij of zij moet vrijuit kunnen spreken over zijn wensen en verlangens.
Je laat duidelijk merken dat de ander er voor jou toe doet.
Je stelt je open voor de ander.
Je accepteert de behoeften en angsten van de ander.
Je toont je betrokkenheid bij de plannen van de ander.
Uit: Tijdschrift “Psychologie Magazine” augustus 2021