Pesten binnen het gezin

Het komt vaker voor dan we denken

Pesten binnen het gezin komt meer voor dan we zouden willen geloven. Als leiderschap niet op natuurlijke wijze tot stand komt bijvoorbeeld door wijsheid, rechtvaardigheid en een evenwichtig karakter (vroeger was ook kracht een belangrijk criterium, vergelijk onze primaten) kunnen mensen proberen macht te verkrijgen door anderen te pesten. Ook binnen het gezin komt dit helaas voor: gezinsleden die hun positie proberen te verbeteren ten koste van een of meer andere gezinsleden.

Pesten is vaak behoefte aan macht

Pesten wordt dus in feite veroorzaakt door onmacht of behoefte aan macht. Vaak begint dit bij ouders die zelf beschadigd zijn of gepest in hun jeugd. Zij zullen vanuit onzekerheid en behoefte aan macht binnen het gezin proberen om de anderen, meer kwetsbaren, te overheersen. Het kind wat juist bescherming en bevestiging nodig heeft zal het makkelijkste en eerste doelwit kunnen zijn. Andere kinderen zullen dit pestgedrag kopiëren thuis en op school. Het gepeste kind zal het zwarte schaap worden binnen die groepen. Zijn of haar reacties op pesten zullen vaak alleen maar leiden tot meer pesten. Er is meestal niet aan te ontkomen tenzij zo’n kind over andere krachten beschikt, bijvoorbeeld van fysieke aard waardoor pesten van zo’n kind tot gevaarlijke situaties kan leiden voor de pester.

Gevolgen pesten zijn groot

Een pestkop die echter tegelijkertijd slimmer en sterker is zal een groot probleem voor zijn omgeving vormen. Een ouder of oudere broer of zuster heeft zo’n positie binnen het gezin. Misbruik van die positie door te gaan pesten komt daarom dus ook vaak voor, helaas vaker dan we denken, ook binnen zogenaamd betere milieus. Hier zal het pestgedrag subtielere vormen aannemen en meer van psychische aard zijn. Kleineren, uitlachen, negeren en bijvoorbeeld bevelen zijn herkenbare vormen daarvan. Anderen gezinsleden zullen vaak meedoen aan dergelijk gedrag uit angst om zelf zo behandeld te worden of om in de gunst te komen van de pestkop. Het heeft geen zin en werkt zelfs averechts als het slachtoffer de pestkop wijst op diens gedrag. Voor het slachtoffer blijft er vaak niet veel anders over om maar zo snel mogelijk uit huis te gaan en contacten met dergelijke familieleden tot een minimum te beperken of zelfs geheel te verbreken. De gevolgen van het pesten zal een dergelijk slachtoffer echter vaak zijn of haar hele leven met zich mee dragen.

Pesten is besmettelijk

Pesten is dus helaas besmettelijk en heeft vaak schadelijke en langdurende consequenties. Het tegengif voor pesten is het ontmaskeren van de pester, het bespreekbaar en herkenbaar ervan maken en er zo snel mogelijk tegen op te treden. Binnen gezinnen zal dit echter vaak zeer moeilijk of zelfs onmogelijk zijn omdat dergelijk gedrag binnen het gezin getolereerd wordt en voor de buitenwereld vaak niet zichtbaar is.

Hoe herken je pesten

Je herkent min of meer subtiele vormen van pestgedrag binnen het gezin als een of meerdere gezinsleden regelmatig het volgende gedrag vertonen:

• uitlachen
• buitensluiten
• negeren
• manipuleren
• beschuldigen
• benadelen
• bedriegen
• vergeten (met verjaardagen bijv.)
• te kijk zetten
• van je profiteren (je auto, je geld, je neiging het iedereen naar de zin te maken etc.)
• voor zich laten opdraaien
• zich laten bedienen
• een karikatuur van je maken
• zeggen dat je je aanstelt (als je hun wijst op bovenstaand gedrag)
• etc.

Pesten binnen gezinnen vertoont dus veel overeenkomsten met pesten in bijv. onderwijs- of arbeidsgerelateerde context. Het is echter veel minder zichtbaar en ontsnappen eraan is veel moeilijker.

maart 2018, Martijn Prent, psycholoog en relatietherapeut